Siedziba w Szczecinie:
al. Piastów 74/11 (wejście od ul. Jagiellońskiej)
70 – 326 Szczecin

Języki

tel. +48 91 488 37 14
kom. +48 737 185 000
kancelaria@pomianowska.pl

Uprawnienia osoby niepełnosprawnej jako pracownika.

Szczególne uprawnienia osób niepełnosprawnych w zakresie prawa pracy formułują dwa podstawowe akty prawne – Kodeks pracy oraz ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011, Nr 127, poz. 721 j.t. ze zm.). Pierwszy akt prawny (w skrócie „KP”) określa podstawowe uprawnienia pracownicze, natomiast drugi z wymienionych (w skrócie – „ustawa o rehabilitacji”) w sposób szczegółowy formułuje uprawnienia osób niepełnosprawnych.

1. Zakaz dyskryminacji.

Na wstępie należy wskazać na ogólną zasadę, iż pracownik niepełnosprawny nie może być traktowany gorzej, niż osoba zdrowa o takich samych kwalifikacjach i wykonująca taką samą pracę. Polskie prawo pracy stoi na straży zasady niedyskryminowania w zatrudnieniu, wskazując niepełnosprawność jako jedną z przyczyn dyskryminacyjnych – art.183a § 1 KP – „Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na (…) niepełnosprawność (…)”. Za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika z powodu niepełnosprawności, którego skutkiem jest w szczególności:
odmowa nawiązania lub rozwiązania stosunku pracy,
niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą,
pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe – chyba, że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.
Przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieni ze względu na niepełnosprawność jest również podstawowym obowiązkiem pracodawcy (art. 94 pkt 2b Kodeksu pracy).

2. Czas pracy.

Szczególne uprawnienia pracowników niepełnosprawnych określa jednak ustawa o rehabilitacji. Zasadnicze prawa dotyczącą czasu pracy i wypoczynku.
I tak, osoba niepełnosprawna – niezależnie od stopnia niepełnosprawności, nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.
Czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo (art. 15 ust. 1 ustawy o rehabilitacji). Jednak czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Skrócone normy czasu pracy stosuje się od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.
Co ważne, stosowanie skróconych norm czasu pracy nie może powodować obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości.

Skrócony wymiar czasu pracy nie ma zastosowania do pracowników:
zatrudnionych przy pilnowaniu,
na wniosek których lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne – a w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą – wyrazi na to zgodę (koszty tych badań ponosi pracodawca).

3. Prawo do dodatkowej przerwy.

Pracownik niepełnosprawny ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy, którą może wykorzystać na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas dodatkowej przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Jest to czas, który przysługuje niezależnie od przerwy określonej przepisami Kodeksu pracy, zgodnie z którym jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, to pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.

4. Dodatkowy urlop wypoczynkowy.

Pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu roku od dnia zaliczenia jej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Urlop dodatkowy nie przysługuje pracownikowi, który jest uprawniony do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych w roku kalendarzowym lub urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów.
Zgodnie z art. 154 § 1 KP, wymiar urlopu wypoczynkowego jest uzależniony od stażu pracy i wynosi:
20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Tak więc w przypadku osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności wymiar urlopu wypoczynkowego będzie wynosił odpowiednio:
3) 30 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
4) 36 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

5. Prawo do korzystania z racjonalnych usprawnień w miejscu pracy.

Zgodnie z art. 23a ust. 1 ustawy o rehabilitacji pracodawca jest obowiązany zapewnić niezbędne racjonalne usprawnienia dla osoby niepełnosprawnej pozostającej z nim w stosunku pracy, uczestniczącej w procesie rekrutacji lub odbywającej szkolenie, staż, przygotowanie zawodowe albo praktyki zawodowe lub absolwenckie. Niezbędne racjonalne usprawnienia polegają na przeprowadzeniu koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych, zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby (np. podjazdy dla wózków, poręcze, windy, usunięcie przeszkód).
Niedokonanie niezbędnych racjonalnych usprawnień uważa się za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów Kodeks pracy – a zatem przejaw dyskryminacji.

6. Płatne zwolnienia od pracy.

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:
w wymiarze do 21 dni roboczych – w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku (jednak pracownik korzystający z niego nie ma w danym roku prawa do 10 – dniowego urlopu dodatkowego),
w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonywane poza godzinami pracy.

7. Zwolnienia z pracy w celu poddania się badaniom.

Osobom z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przysługuje uprawnienie do zwolnienia z pracy w celu poddania się badaniom specjalistycznym, zabiegom leczniczym lub usprawniającym, bądź w celu zaopatrzenia się w sprzęt ortopedyczny lub jego naprawy. Przesłanką skorzystania z tego zwolnienia jest niemożność dokonania wymienionych czynności poza czasem pracy. Za czas takiego zwolnienia pracownik pobiera wynagrodzenie tak, jak za urlop wypoczynkowy.

8. Możliwość uzyskiwania dofinansowań z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

W przypadku, gdy pracodawcą jest zakład pracy chronionej, wówczas dodatkowo osoba zatrudniona (z orzeczoną niepełnosprawnością) może starać się o uzyskanie dofinansowania na cele związane z rehabilitacją. Zakład pracy chronionej ma obowiązek utworzyć tworzy zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Środki Funduszu przeznaczone są na finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej oraz ubezpieczenie osób niepełnosprawnych, zgodnie z zakładowym regulaminem wykorzystania tych środków.
Osoba zatrudniona w ZPCH może ubiegać się m.in. o dofinansowanie na:

  • odpłatność za dojazd, pobyt i leczenie w szpitalach, sanatoriach, placówkach rehabilitacyjno-szkoleniowych,
  • pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych,
  • leki i materiały diagnostyczno-medyczne niezbędne do stosowania stale lub okresowo przez osoby niepełnosprawne,
  • zakup i naprawę indywidualnego sprzętu rehabilitacyjnego i przedmiotów ortopedycznych oraz środków pomocniczych, urządzeń i narzędzi technicznych oraz środków transportu niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
  • adaptację i wyposażenie mieszkań, budynków mieszkalnych oraz obiektów zamieszkałych lub przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
  • usprawnianie fizyczne,
  • odpłatność za dojazd i pobyt na turnusach rehabilitacyjnych, usprawniających, wczasach lub wypoczynku zorganizowanym w innych formach,
  • kolonie, obozy oraz turnusy rehabilitacyjne dla niepełnosprawnych dzieci pracowników,
  • opiekę pielęgnacyjną w domu nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby uniemożliwiającej poruszanie się, w tym opiekę socjalno-bytową,
  • zakup wydawnictw i pomocy dydaktycznych stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
  • przewóz osoby niepełnosprawnej na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne,
  • całkowity lub częściowy zwrot ubezpieczeń komunikacyjnych oraz ryczałtów samochodowych za używany własny pojazd mechaniczny dla osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz dla osób o lekkim stopniu niepełnosprawności z powodu uszkodzeń narządu ruchu,
  • odpłatność za szkolenie lub dokształcanie, w tym również w szkołach średnich i wyższych,
  • opłacanie składki na indywidualne ubezpieczenie osób niepełnosprawnych,