Siedziba w Szczecinie:
al. Piastów 74/11 (wejście od ul. Jagiellońskiej)
70 – 326 Szczecin

Języki

tel. +48 91 488 37 14
kom. +48 737 185 000
kancelaria@pomianowska.pl

Uprawnienia osoby niepełnosprawnej jako pracownika.

Szczególne uprawnienia osób niepełnosprawnych w zakresie prawa pracy formułują dwa podstawowe akty prawne – Kodeks pracy oraz ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011, Nr 127, poz. 721 j.t. ze zm.). Pierwszy akt prawny (w skrócie „KP”) określa podstawowe uprawnienia pracownicze, natomiast drugi z wymienionych (w skrócie – „ustawa o rehabilitacji”) w sposób szczegółowy formułuje uprawnienia osób niepełnosprawnych.

1. Zakaz dyskryminacji.

Na wstępie należy wskazać na ogólną zasadę, iż pracownik niepełnosprawny nie może być traktowany gorzej, niż osoba zdrowa o takich samych kwalifikacjach i wykonująca taką samą pracę. Polskie prawo pracy stoi na straży zasady niedyskryminowania w zatrudnieniu, wskazując niepełnosprawność jako jedną z przyczyn dyskryminacyjnych – art.183a § 1 KP – „Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na (…) niepełnosprawność (…)”. Za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika z powodu niepełnosprawności, którego skutkiem jest w szczególności:
odmowa nawiązania lub rozwiązania stosunku pracy,
niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą,
pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe – chyba, że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.
Przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieni ze względu na niepełnosprawność jest również podstawowym obowiązkiem pracodawcy (art. 94 pkt 2b Kodeksu pracy).

2. Czas pracy.

Szczególne uprawnienia pracowników niepełnosprawnych określa jednak ustawa o rehabilitacji. Zasadnicze prawa dotyczącą czasu pracy i wypoczynku.
I tak, osoba niepełnosprawna – niezależnie od stopnia niepełnosprawności, nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.
Czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo (art. 15 ust. 1 ustawy o rehabilitacji). Jednak czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Skrócone normy czasu pracy stosuje się od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.
Co ważne, stosowanie skróconych norm czasu pracy nie może powodować obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości.

Skrócony wymiar czasu pracy nie ma zastosowania do pracowników:
zatrudnionych przy pilnowaniu,
na wniosek których lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne – a w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą – wyrazi na to zgodę (koszty tych badań ponosi pracodawca).

3. Prawo do dodatkowej przerwy.

Pracownik niepełnosprawny ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy, którą może wykorzystać na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas dodatkowej przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Jest to czas, który przysługuje niezależnie od przerwy określonej przepisami Kodeksu pracy, zgodnie z którym jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, to pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.

4. Dodatkowy urlop wypoczynkowy.

Pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu roku od dnia zaliczenia jej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Urlop dodatkowy nie przysługuje pracownikowi, który jest uprawniony do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych w roku kalendarzowym lub urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów.
Zgodnie z art. 154 § 1 KP, wymiar urlopu wypoczynkowego jest uzależniony od stażu pracy i wynosi:
20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Tak więc w przypadku osoby zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności wymiar urlopu wypoczynkowego będzie wynosił odpowiednio:
3) 30 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
4) 36 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

5. Prawo do korzystania z racjonalnych usprawnień w miejscu pracy.

Zgodnie z art. 23a ust. 1 ustawy o rehabilitacji pracodawca jest obowiązany zapewnić niezbędne racjonalne usprawnienia dla osoby niepełnosprawnej pozostającej z nim w stosunku pracy, uczestniczącej w procesie rekrutacji lub odbywającej szkolenie, staż, przygotowanie zawodowe albo praktyki zawodowe lub absolwenckie. Niezbędne racjonalne usprawnienia polegają na przeprowadzeniu koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych, zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby (np. podjazdy dla wózków, poręcze, windy, usunięcie przeszkód).
Niedokonanie niezbędnych racjonalnych usprawnień uważa się za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów Kodeks pracy – a zatem przejaw dyskryminacji.

6. Płatne zwolnienia od pracy.

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:
w wymiarze do 21 dni roboczych – w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku (jednak pracownik korzystający z niego nie ma w danym roku prawa do 10 – dniowego urlopu dodatkowego),
w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonywane poza godzinami pracy.

7. Zwolnienia z pracy w celu poddania się badaniom.

Osobom z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przysługuje uprawnienie do zwolnienia z pracy w celu poddania się badaniom specjalistycznym, zabiegom leczniczym lub usprawniającym, bądź w celu zaopatrzenia się w sprzęt ortopedyczny lub jego naprawy. Przesłanką skorzystania z tego zwolnienia jest niemożność dokonania wymienionych czynności poza czasem pracy. Za czas takiego zwolnienia pracownik pobiera wynagrodzenie tak, jak za urlop wypoczynkowy.

8. Możliwość uzyskiwania dofinansowań z zakładowego funduszu rehabilitacji osób niepełnosprawnych.

W przypadku, gdy pracodawcą jest zakład pracy chronionej, wówczas dodatkowo osoba zatrudniona (z orzeczoną niepełnosprawnością) może starać się o uzyskanie dofinansowania na cele związane z rehabilitacją. Zakład pracy chronionej ma obowiązek utworzyć tworzy zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Środki Funduszu przeznaczone są na finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej oraz ubezpieczenie osób niepełnosprawnych, zgodnie z zakładowym regulaminem wykorzystania tych środków.
Osoba zatrudniona w ZPCH może ubiegać się m.in. o dofinansowanie na:

  • odpłatność za dojazd, pobyt i leczenie w szpitalach, sanatoriach, placówkach rehabilitacyjno-szkoleniowych,
  • pobyt w zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych,
  • leki i materiały diagnostyczno-medyczne niezbędne do stosowania stale lub okresowo przez osoby niepełnosprawne,
  • zakup i naprawę indywidualnego sprzętu rehabilitacyjnego i przedmiotów ortopedycznych oraz środków pomocniczych, urządzeń i narzędzi technicznych oraz środków transportu niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
  • adaptację i wyposażenie mieszkań, budynków mieszkalnych oraz obiektów zamieszkałych lub przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
  • usprawnianie fizyczne,
  • odpłatność za dojazd i pobyt na turnusach rehabilitacyjnych, usprawniających, wczasach lub wypoczynku zorganizowanym w innych formach,
  • kolonie, obozy oraz turnusy rehabilitacyjne dla niepełnosprawnych dzieci pracowników,
  • opiekę pielęgnacyjną w domu nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby uniemożliwiającej poruszanie się, w tym opiekę socjalno-bytową,
  • zakup wydawnictw i pomocy dydaktycznych stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,
  • przewóz osoby niepełnosprawnej na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne,
  • całkowity lub częściowy zwrot ubezpieczeń komunikacyjnych oraz ryczałtów samochodowych za używany własny pojazd mechaniczny dla osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz dla osób o lekkim stopniu niepełnosprawności z powodu uszkodzeń narządu ruchu,
  • odpłatność za szkolenie lub dokształcanie, w tym również w szkołach średnich i wyższych,
  • opłacanie składki na indywidualne ubezpieczenie osób niepełnosprawnych,

Opiekun prawny czy kurator.

Podstawowa różnica między opiekunem prawnym a kuratorem jest taka, iż opiekun prawny jest ustanawiany  dla  osoby  całkowicie  ubezwłasnowolnionej,  a  kurator  –  dla  osoby  częściowo ubezwłasnowolnionej.

Opiekun

Osoba  całkowicie  ubezwłasnowolniona  jest  pozbawiona  możliwości  dokonywania  czynności prawnych np. nie może podarować ani sprzedać swojego majątku, nie może wynająć mieszkania, zobowiązać się do wykonania zlecenia, czy też sporządzić testamentu. Opiekun jest powołany do  ochrony  interesów  osobistych  i  majątkowych  osoby  pozostającej  pod  jego  opieką  i podlega  w  tym  zakresie  nadzorowi  sądu  opiekuńczego.  We  wszelkich  ważniejszych  sprawach, które  dotyczą  osoby  lub  majątku  osoby  pozostającej  pod  opieką  opiekun  powinien  uzyskiwać zezwolenie  sądu  opiekuńczego.  Opiekun  powinien  wykonywać  swe  czynności  tak  jak  tego wymaga  dobro  osoby  pozostającej  pod  opieką,  a  naruszenie  jej  dobra  stanowi  podstawę  do zwolnienia opiekuna. Opiekun nie działa – nawet w najmniejszym stopniu – w celu zaspokajania własnych potrzeb.

Zadaniem opiekuna  jest dbanie o to,  aby ubezwłasnowolniony miał  środki do  życia,  a w razie ich braku, powinien dochodzić dla niego odpowiednich świadczeń. Musi zadbać, aby miał zapewnioną opiekę lekarską, by sobie nie szkodził i nie stwarzał zagrożenia dla innych osób. Przy tym do obowiązków opiekuna nie należy ponoszenie jakichkolwiek nakładów i wydatków na rzecz podopiecznego.

Kurator

Zadaniem  kuratora  jest  opieka  nad  majątkiem  i  sprawami  życiowymi  osoby  częściowo ubezwłasnowolnionej. Podobnie jak opiekun prawny, ma dbać o to, aby jego podopieczny miał środki  do  życia,  zapewnioną  opiekę  lekarską,  ale  nie  jest  zobowiązany  do  ponoszenie jakichkolwiek nakładów i wydatków na rzecz podopiecznego.

Osoba  częściowo  ubezwłasnowolniona  ma  ograniczoną  zdolność  do  czynności  prawnych. Potrzebuje  pomocy  przy  prowadzeniu  swoich  spraw,  ale  jej  stan  nie  uzasadnia ubezwłasnowolnienia  całkowitego.  Może  zawierać  umowy  należące  do  umów  powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, jak bieżące zakupy, usługi (np. fryzjerskie),  rozporządzać  zarobkiem  oraz  dokonywać  czynności  dotyczących  przedmiotów oddanych  tej  osobie  do  swobodnego  użytku.  Nie  może  natomiast  samodzielnie  zaciągać zobowiązań oraz rozporządzać swoimi prawami. Wymagana jest do tego zgoda ustanowionego kuratora.  Do reprezentowania  podopiecznego  i  zarządzania  jego  majątkiem  kurator  jest uprawniony tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. W przeciwnym razie jest wyłącznie doradcą.

Ustanowienie opiekuna/kuratora

Opiekunem  lub  kuratorem  może  zostać  osoba  posiadająca  pełną  zdolność  do  czynności prawnych, czyli pełnoletnia, nie ubezwłasnowolniona oraz korzystająca z pełni praw publicznych, a  także  osoba  w stosunku  do której  nie zachodzi  prawdopodobieństwo,  że nie wywiąże  się należycie z obowiązków opiekuna lub kuratora.

Kandydat  powinien  cieszyć  się  nieposzlakowaną  opinią,  stanem  zdrowia  pozwalającym  na pełnienie  funkcji  opiekuna  lub  kuratora  oraz  nie  może  być  karany  za  przestępstwo  popełnione umyślnie. Przez wzgląd na dobro osoby pozostającej pod opieką, opiekunem/kuratorem powinna by osoba  z  jego  rodziny  bądź  krewnych.  W  braku  takich  osób  sąd  opiekuńczy  zwraca  się  o wskazanie  opiekuna/kuratora  do  właściwej  jednostki  organizacyjnej  pomocy  społecznej  albo organizacji społecznej.

Ustanowienie opiekuna i kuratora następuje postanowieniem  sądu opiekuńczego, przed  którym składa  się  przyrzeczenie.  Sąd  wydaje  tzw.  zaświadczenie,  stanowiące  dowód  uprawnień względem ubezwłasnowolnionego.

Wynagrodzenie opiekuna/kuratora

Sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi/kuratorowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie  okresowe  lub  wynagrodzenie  jednorazowe  w  dniu  ustania  opieki/kurateli  lub zwolnienia  go  od  niej.  Pokrywane  jest  ono  z  dochodów  lub  majątku  osoby,  dla  której opiekun/kurator  jest  ustanowiony.  Jeśli  osoba  ta  nie  ma  odpowiednich  dochodów  lub  majątku wynagrodzenie  pokrywane  jest  ze  środków  publicznych  i  wypłacane  przez  ośrodek  pomocy społecznej.

Wysokość  wynagrodzenia  w  stosunku  miesięcznym,  nie  może  przekroczyć  1/10  przeciętnego miesięcznego  wynagrodzenia  w  sektorze  przedsiębiorstw,  bez  wypłat  nagród  z  zysku, ogłaszanego  przez  Prezesa  Głównego  Urzędu  Statystycznego  za  okres  poprzedzający  dzień przyznania wynagrodzenia.

Wynagrodzenia nie przyznaje się, gdy nakład pracy opiekuna/kuratora był nieznaczny lub czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

 

 

Postępowanie przed organami ubezpieczeń społecznych. Co zrobić, jeśli nie zgadzasz się z decyzją składu orzekającego wyrażoną w doręczonym ci orzeczeniu?

Od orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności (tj. organu wydające orzeczenia do celów pozarentowych) o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności służy osobie zainteresowanej lub jej przedstawicielowi ustawowemu odwołanie do organu odwoławczego (organu II instancji – Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności) w terminie 14 dni od daty otrzymania orzeczenia. Odwołanie należy złożyć w Powiatowym Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności, który wydał orzeczenie, które to odwołanie jest następnie przesyłane do organu II instancji.

Odwołanie nie wymaga szczegółowego uzasadnienia – wystarczy, jeżeli wynika z niego, że strona nie jest zadowolona z wydanej decyzji i jest własnoręcznie podpisane przez stronę albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika. Warto jednak pamiętać, by wskazać treść orzeczenia od której strona się odwołuje.

Odwołanie powinno zawierać:

1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane (Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności),

2) imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

3) oznaczenie rodzaju pisma („Odwołanie”);

4) oznaczenie zaskarżonego orzeczenia (data wydania, sygnatura, organ wydający);

5) określenie i zwięzłe uzasadnienie zarzutów i wniosków oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności (w szczególności może być to nowa dokumentacja medyczna, opinie i zaświadczenia, których nie uwzględniono w postępowaniu pierwszoinstancyjnym);

6) wymienienie załączników.

 

Od momentu złożenia w Powiatowym Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności odwołania, ten sam skład orzekający ma 7 dni na jego rozpatrzenie. Jeśli skład orzekający uzna zasadność odwołania, to wydaje nowa decyzję, w której uchyli lub zmieni zaskarżoną decyzję. Jeśli skład orzekający nie znajdzie podstaw do uznania odwołania za zasadne, zostanie ono przekazane wraz z aktami sprawy do Wojewódzkiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności, który wydaje decyzję, w której:

1) utrzymuje w mocy zaskarżoną decyzję albo

2) uchyla zaskarżoną decyzję w całości albo w części i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy; albo uchylając tę decyzję ­ umarza postępowanie pierwszej instancji, albo

3) umarza postępowanie odwoławcze.

W przypadku, gdy nie zgadzamy się również z decyzją Wojewódzkiego Zespołu, wtedy przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (w przypadku Szczecina jest to Sąd Rejonowy Szczecin Centrum w Szczecinie  IX Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) w terminie 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia przez Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Takie postępowanie wolne jest od opłat oraz przymusu adwokackiego, co znaczy, że każdy może występować w tym postępowaniu samodzielnie i nie musi być reprezentowany przez adwokata i radcę prawnego.

Jeżeli Wojewódzki Zespół uzna, że odwołanie zasługuje w całości na uwzględnienie, wydaje orzeczenie, w którym uchyla lub zmienia zaskarżone orzeczenie. Jeżeli podtrzyma decyzję, wówczas odwołanie przekazywane jest wraz z aktami sprawy do Sądu Rejonowego. Po przekazaniu sprawy do sądu wyznaczane jest posiedzenie, na którym przesłuchiwany jest zainteresowany oraz wskazani przez niego świadkowie. Do zweryfikowania prawidłowości decyzji niemal zawsze konieczne jest również powołanie biegłego z zakresu medycyny (określonej specjalizacji), który potwierdzi (lub nie) istnienie niepełnosprawności lub określi jej stopień. Warto wskazać, że odwołujący się ma prawo złożyć wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego spoza listy biegłych sądowych, np. jednostki specjalizującej się w danej dziedzinie medycyny (np. leczenia stwardnienia rozsianego). Daje to gwarancję, iż opinia zostanie sporządzona przez osobę, która w tej dziedzinie posiada nie tylko wiedzę, ale i doświadczenie. Po sporządzeniu opinii przez biegłego, odwołujący może wnieść zarzuty co do treści opinii, żądać jej uzupełnienia przez biegłego (pisemnie lub ustnie), a jeśli opinia jest obarczona poważnymi błędami, wnosić o powołanie innego biegłego.

W przypadku wydania przez sąd orzeczenia oddalającego odwołanie przysługuje prawo do wniesienia apelacji do sądu okręgowego. W tym celu w terminie 7 dni od dnia wydania orzeczenia, należy wystąpić do sądu rejonowego z wnioskiem o sporządzenie i doręczenie pisemnego uzasadnienia wyroku. Apelacja w tym przypadku jest składana dopiero po uzyskaniu pisemnego uzasadnienia – w terminie 14 dni.

 

 

Postępowanie przed organami ubezpieczeń społecznych. Czy orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji wyklucza zatrudnienie?

Każda osoba z ustalonym prawem do renty, w tym także z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy, może w określonych warunkach podejmować zatrudnienie.  Osoby takie mogą pracować zarówno w systemie pracy chronionej, jak i na otwartym rynku pracy. Jedyne ograniczenia dotykające osoby pobierające świadczenie rentowe, a jednocześnie podejmujące pracę zarobkową, polegają na zawieszeniu lub zmniejszeniu świadczenia rentowego – jeśli ich dochody przekroczą określony próg i tylko na czas uzyskiwania dodatkowych dochodów.

Polskie prawo pracy stoi na straży zasady niedyskryminowania w zatrudnieniu, wskazując niepełnosprawność jako jedną z przyczyn dyskryminacyjnych – art.183a § 1 Kodeksu pracy (tekst jednolity Dz.U.1998, Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – „Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na (…) niepełnosprawność (…)”. Zatem z tego względu niedopuszczalnym jest ograniczanie praw osób niepełnosprawnych (niezdolnych do samodzielnej egzystencji, całkowicie niezdolnych do pracy) w prawie podejmowania zatrudnienia. Takie stanowisko znajduje potwierdzenie w uzasadnieniu uchwały podjętej w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2006 r. (sygn. akt II UZP 10/06), w której odniesiono się do osób z orzeczeniem o niezdolności do pracy i podkreślono, że „w przypadku posiadania odpowiednich kwalifikacji mogą one wykonywać pracę i normalnie zarobkować. Co więcej – wyjątki takie mogą występować także w przypadku osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, które przy wykonywaniu czynności życiowych muszą korzystać z pomocy innej osoby, jednak ich szczególne kwalifikacje zawodowe pozwalają na zarobkowanie (na przykład osoby całkowicie niewidome albo osoby nie mogące poruszać się samodzielnie, które wykonują pracę umysłową).”

Warto przy tym wskazać, iż ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011, Nr 127, poz. 721 j.t.  ze zm.) w sposób szczegółowy określa funkcjonowanie zakładów pracy chronionej oraz zakładów aktywności zawodowej, które z natury rzeczy zatrudniają głównie osoby niepełnosprawne  – także korzystające z renty z tytułu niezdolności do pracy. Potwierdza to zasadę, iż osoby niepełnosprawne – z orzeczeniem o niezdolności do pracy, mogą uzyskiwać dochody z tytułu pracy zarobkowej.

Oczywiście, podjęcie pracy i uzyskiwanie dochodu z tego tytułu powodować będzie okresowe zmniejszenie lub zawieszenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji.  Jeśli osoba pobierająca świadczenie rentowe z ZUS podejmuje działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (zatrudnienie, służba, inna praca zarobkowa, pozarolnicza działalność gospodarcza), powinna pamiętać, iż świadczenie może być na ten czas zmniejszone lub ulec zawieszeniu. Przychody powodujące zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia rentowego obejmują szeroki katalog źródeł –dotyczy to nie tylko wynagrodzenia z tytułu pracy zarobkowej czy dochodów z działalności gospodarczej, ale również kwoty pobieranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłacanego na podstawie przepisów kodeksu pracy, kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Nie ulegają zmniejszeniu ani zawieszeniu świadczenia pobierane emerytów, którzy powszechny wiek emerytalny ukończyli przed podjęciem pracy zarobkowej lub przed przejściem na emeryturę.

Po osiągnięciu przychodu w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego wynagrodzenia (aktualnie jest to kwota 4.970,40 zł) prawo do renty z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy ulega zawieszeniu (art. 104 ust. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Po osiągnięciu przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (aktualnie jest to kwota 2.676,40 zł), świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia nie większą jednak niż: 24% kwoty bazowej dla emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (aktualnie 287,15 zł) 18% kwoty bazowej dla renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy (aktualnie 215,36 zł). Kwoty stanowiące równowartość 70% i 130% przeciętnego wynagrodzenia, są ogłaszane przez Prezesa ZUS w Monitorze Polskim w każdym kwartale.

Ustawa emerytalna nakłada na emerytów i rencistów oraz płatników składek obowiązek zawiadomienia organu rentowego o podjęciu dodatkowej pracy zarobkowej i o wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu. Osoby podejmujące dodatkową pracę zarobkową, a już uprawnione do świadczeń, zobowiązane są do złożenia w oddziale ZUS stosownej informacji – pisemnie na formularzu ZUS Rw-73 lub w innej formie. Istotne jest, aby z zawiadomienia tego wynikało, od kiedy została podjęta dodatkowa  praca zarobkowa i  jaka jest wysokość przychodu.

Inną kwestią jest możliwość dopuszczenia do pracy przez lekarza medycyny pracy. Zgodnie z art. 229 § 4 Kodeksu pracy pracodawca nie ma prawa dopuścić do pracy osoby, która nie legitymuje się orzeczeniem lekarza medycyny pracy stwierdzającym brak przeciwwskazań do wykonywania danej pracy. Lekarz medycyny pracy, po przeprowadzeniu badania, wydaje orzeczenie (w formie zaświadczenia), w którym po uwzględnieniu wyników badań i dokonaniu oceny zagrożeń na stanowisku pracy, zostają stwierdzone przeciwwskazania lub ich brak do pracy na określonym stanowisku. Tak więc to zaświadczenie lekarskie stwierdzające przeciwwskazania medyczne do wykonywania określonej pracy lub stwierdzające brak takich przeciwwskazań, a nie orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, stanowi podstawę do nawiązania lub nie nawiązania stosunku pracy.

Reasumując:

  1. podjęcie pracy zarobkowej przez osobę niezdolną całkowicie do pracy, a nawet osobę niezdolną do samodzielnej egzystencji nie powoduje automatycznie pozbawienia prawa do renty;
  2. w przypadku przekroczenia progu miesięcznego dochodu 2.676,40 zł prawo do renty ulega zmniejszeniu (maksymalnie o aktualnie 287,15 zł), a progu 4.970,40 zł – zawieszeniu;
  3. zmniejszenie lub zawieszenie następuje tylko na okres, w którym próg dochodowy zostaje przekroczony;
  4.  należy pamiętać o obowiązku informowania ZUS o zmianach w wysokości osiąganych dochodów;
  5. orzeczenie lekarza medycyny pracy stwierdzające brak lub wskazujące na istnienie przeciwwskazań do wykonywania danej pracy nie ma wpływu na treść orzeczenia o niepełnosprawności lub o niezdolności do pracy czy samodzielnej egzystencji.